Nằm ở phía Tây của Hoàng thành Huế, đàn Xã Tắc của nhà Nguyễn được xây dựng năm 1908, dưới triều vua Gia Long 5 để tế cúng thần đất (xã) và thần ngũ cốc (tắc).

Đàn được đắp lộ thiên, kiến trúc nguyên bản gồm hai tầng, hình vuông, mặt chính nhìn về hướng Bắc. Tầng dưới của đàn cao 1,20m, cạnh dài 73m, tầng trên cao 1,60m, cạnh dài 28m.

Xung quanh đàn có tường thấp bao quanh. Cửa được mở ở ba mặt: Bắc, Tây và Đông.

Xưa kia, mặt đàn nền tô 5 màu theo nguyên tắc của ngũ hành: Giữa màu vàng, phía Đông màu xanh, phía Tây màu trắng, phía Nam màu đỏ, phía Bắc màu đen. Trên nền còn đặt 32 bệ đá để cắm tàn.

Lúc xây đàn, triều đình nhà Nguyễn đã huy động tất cả dinh trấn trong cả nước cống nạp đất sạch để đắp. Bởi vậy, có thể coi đàn Xã Tắc là tượng trưng cho đất đai cả tổ quốc.

So với đàn Nam Giao, đàn Xã Tắc và có sự tương đồng về kiến trúc nhưng khác nhau về chức năng, nhiệm vụ. Cả đàn Xã Tắc và đàn Nam Giao đều là cầu nối giữa vua, quan với thánh thần, giữa dân chúng với vua của mình, nhưng theo các cách thức khác nhau.

Sau khi đàn Xã Tắc được xây dựng xong, triều đình nhà Nguyễn rất chú trọng việc cúng tế ở đàn này. Ý nghĩa của việc tế lễ đàn Xã Tắc cũng quan trọng không kém việc tế ở đàn Nam Giao và cùng được xếp ở bậc đại tự (trong ba bậc đại tự, trung tự và quần tự).

Theo quy định của triều Nguyễn, vào các năm Tý, Ngọ, Mão, Dậu, vua "ngự giá" làm lễ tế đàn Xã Tắc, những năm còn lại các ban đại thần thay nhau thực hiện công việc này. Từ thời Minh Mạng trở đi, triều đình tổ chức cúng tế đàn Xã Tắc mỗi năm hai lần vào tháng 2 và tháng 8 Âm lịch.

Sau năm 1945, đàn Xã Tắc bị bỏ hoang. Đến những năm 1970-1974, toàn bộ phần đất khu vực đàn tế và la thành xung quanh được giao cho quân lực Sài Gòn nắm giữ và được trưng dụng làm nhà ở. Số người sinh sống ở khu vực này lúc bấy giờ có khi lên đến 500 người.

Sau năm 1975, đàn gần như hoàn toàn biến mất, chỉ còn là một gò đất có dạng hình thoi và nhiều gạch đá nằm rải rác xung quanh.

Dựa trên các tư liệu, hình ảnh lịch sử còn được lưu giữ cùng với sự tham khảo từ kiến trúc đàn Nam Giao, trong những năm gần đây đàn diện mạo của Xã Tắc đã được phục hồi một phần.

Quốc Lê