Hai ngôi làng mà chúng tôi nói đến là làng Bao La (xã Quảng Phú, huyện Quảng Điền) và làng Phổ Đông và Phổ Trung (xã Phú Thượng, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên – Huế).
‘Thần cẩu’ làng Bao La
Làng Bao La (xã Quảng Phú, huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế) nằm cách trung tâm TP Huế chừng 15km nằm ở đoạn trung lưu của bờ Bắc sông Bồ.
Đây là địa phương nổi tiếng khắp gần xa xứ Huế với nghề đan lát truyền thống. Tuy nhiên, làng Bao La cũng có một nét văn hóa nổi tiếng không kém đó là tục thờ “thần cẩu” với nhiều câu chuyện kỳ bí.
“Thần cẩu” được dân làng Bao La thờ tự trong ngôi miếu khuất sau rặng tre. Ngôi miếu nằm gần con đường chính của làng rộng khoảng 9 mét vuông, tượng “thần cẩu” ngự ở chính giữa miếu uy nghi.
Con chó đá được dân làng Bao La lập miếu thờ như thần linh và gọi một cách thành kính là "thần cẩu".
Mặt “thần cẩu” hướng ra đồng ruộng của làng nơi con sông Bồ chảy qua; đuôi nằm sát lưng; mắt và miệng không còn lộ rõ, do thời gian làm hao mòn. Phía trên có khắc ba chữ Hán được dịch là "thiên cẩu thần".
“Thần cẩu” dáng ngồi khoan thai, với tư thế ngồi nhổm. Cổ “thần cẩu” đeo một tấm lệnh bài to bằng lòng bàn tay người lớn. Người dân tin rằng tấm bài đó chính là tín vật của được Ngọc Hoàng phái thần xuống hạ giới để giúp dân làng. Dân làng Bao La tôn kính “thần cẩu” đến mức nằng nặc đòi chúng tôi không được gọi ngài là chó mà phải gọi là “thần cẩu”.
Theo dân làng, hơn 500 năm trước làng Bao La thường xuyên xảy ra hạn hán. Người làng liên tục đào giếng sâu giữa đồng ruộng để tìm nguồn nước, nhưng đào mãi không thấy nước sạch. Sau đó, trong một lần đào giếng dân làng phát hiện một vật lạ ở sâu dưới lòng đất. Lấy vật lạ đó lên thì mạch nước ngầm xuất hiện. Từ đó dân làng thoát khỏi cảnh đói khát. Vật lạ đó chính là tượng “thần cầu” đang được dân làng thờ và coi như vật báu.
Dân làng cho rằng chó đá là vị thần được phái đến để bảo vệ cuộc sống bình an và mang lại may mắn cho dân làng, vì thế họ đã làm lễ xây dựng miếu, rước ngài vào để thờ.
Thời kháng chiến chống Pháp, quân giặc về làng càn quét và ngồi lên mình “thần cẩu” để cưỡi rồi đập phá miếu thờ khiến “thần cẩu” vỡ đôi. Thấy thế, dân làng bí mật mang "thần cẩu" về cất giữ ở đình làng.
Bà Võ Thị Mau (61 tuổi, người làng Bao La) cho biết: “Từ khi ông ngoại tôi còn trẻ thì đã thấy người dân thờ thần rồi. Sau đó Pháp đến đập phá làm hư, rồi chú tôi (ông Võ Văn Trang, là tiến sỹ ngôn ngữ học) từ Sài Gòn về và dùng xi măng xây lại cho thần nguyên vẹn”.
Miếu thờ thần luôn được dân làng quét dọn sạch sẽ. Hàng tháng người làng thắp hương đều đặn vào những ngày mười bốn, ngày rằm, ngày 30 và mồng 1 (Âm lịch) để thần không quở trách và bảo vệ, mang lại sự bình an cho dân làng. Khi trong làng có lễ lạt gì, họ đều đem mâm lễ đến miếu “thần cẩu”, mâm lễ có gì thì cúng nấy như con gà, xôi, cau trầu, rượu,…Những năm làng tổ chức lễ lớn, mổ heo bao giờ dân làng cũng dâng lên thần chiếc thủ heo.
‘Thần cẩu’ bảo vệ gia súc cho dân làng
Không rõ sự linh thiêng của “thần cẩu” thực hư thế nào nhưng có một thực tế rằng, người dân làng Bao La rất tin vào sự hiển linh của “thân cẩu”. Có rất nhiều câu chuyện về sự linh thiêng của “thần cẩu” được dân làng bao la truyền tụng từ đời này sang đời khác.
Ông Nguyễn Văn Kỳ (86 tuổi, người dân làng Bao La) cho biết, dân làng cũng truyền tai nhau về giai thoại có một lần tất thảy vật nuôi trong vùng bị bệnh dịch lạ. Quá sợ hãi, người dân mới đến miếu “thần cẩu” để “cầu cứu”.
“Ngày đêm đó xuất hiện một con chó trắng chạy quanh làng, nó vừa chạy vừa sủa, hai chân trước vờn lên như đang chiến đấu với kẻ thù.
Đến sáng hôm sau thì bệnh dịch bỗng nhiên chấm dứt. Từ đó trở đi, mỗi khi có dịch bệnh, đau ốm người dân tin rằng chỉ cần đến miếu “thần cẩu” thành tâm cầu xin là sẽ tai qua, nạn khỏi”, ông Kỳ nói.
Người dân làng bao la tin vào sự linh thiêng của "thần cẩu" và cho rằng "thần cẩu" luôn mang lại bình an cho làng.
Bà Võ Thị Mau (người dân làng Bao La) kể, ông ngoại của bà nói rằng, cứ tối tối thần hiện ra to như con trâu. Toàn thân ngài màu trắng, chạy khắp làng để bảo vệ dân làng Bao La khỏi bệnh tật, xua tan tà khí và giúp đỡ người dân làm ăn thuận lợi.
Ông Nguyễn Văn Nùng (dân làng Bao La) cho biết: “Ngày còn nhỏ, lúc ấy khoảng 2h sáng, tôi cùng bố đi đạp nước vào ruộng thì bất chợt thấy chiếc bóng màu trắng to như con trâu. Lúc ấy tui sợ quá hỏi bố là con gì thì bố không nói. Về đến nhà bố mới thừa nhận là cũng thấy cái bóng màu trắng nhưng sợ tôi hoang mang nên giả vờ không thấy để yên tâm”.
Cũng theo lời kể của ông Nùng, một lý do khác khiến người dân ở đây tôn thờ và kính mến là vì xưa dân làng Bao La cực khổ lắm. Họ phải làm việc từ sáng sớm đến đêm khuya vẫn còn ngoài đồng. Thấy thế, "Thần Cẩu" hiện hình về, sủa những tiếng rất to để dọa người dân, khiến họ sợ mà về nhà nghỉ ngơi kẻo mệt. “Thực hư câu chuyện đó như thế nào thì không biết, nhưng tôi hay nghe người dân kể với nhau rằng, nhiều dân làng đang làm việc ngoài đồng thì nghe thấy tiếng sủa lớn, họ sợ hãi quá nên về nhà”, ông Nùng chia sẻ.
Theo ông Nguyễn Văn Kỳ: “Thực hư của những giai thoại không biết như thế nào nhưng thần cẩu được người dân ví như vị thần trấn giữ làng, vậy nên người dân ở đây rất tôn kính".
Nét đẹp văn hóa tâm linh
Không chỉ ở làng Bao La mới có tục thờ “thần cẩu” mà theo tìm hiểu của PV VTC News, tại thôn Phổ Trung và Phổ Đông (xã Phú Thượng, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên – Huế) cũng có tục thờ này.
Tại hai ngôi làng này, tượng “thần cẩu” cũng được đặt ngay ở đầu xóm. Miếu thờ cũng có mái che, có bát nhang và được người dân hương khói đàng hoàng.
Theo những bậc cao niên trong làng thì tục thờ này đã có từ thời cha ông họ. Ban đầu, tượng “thần cẩu” chỉ là phiến đá lớn được tạo hình sơ sài. Về sau tượng được người dân tạo hình mới với hình dáng đẹp hơn.
Người dân làng Phổ Trung cho biết, theo cha ông kể lại thì ngày xưa do các điện thờ linh thiêng của làng đối diện chiếu qua nên trong làng không có người đỗ đạt, thành danh. Để phá thế “chiếu” làng bên mà dân làng thỉnh “thần cẩu” về thờ, phần nữa cũng là để ngài trấn giữ, bảo vệ làng.
Cũng như người dân làng Bao La, mỗi năm đến dịp cúng xóm hay các dịp ngày rằm, lễ tết, người dân làng Phổ Trung hay Phổ Đông đều kính cẩn thắp hương, cúng dâng các lễ vật như xôi, gà, hoa quả.
Một người dân làng Phổ Trung nói: “Việc dựng miếu xong có nhiều người đỗ đạt hay không tôi không biết sử sách ghi chép thế nào. Thế nhưng những thế hệ sau này tôi thấy cũng có nhiều người thành danh, đó là cũng điều đáng vui mừng”.
Tục thờ "thần cẩu" cũng xuất hiện ở làng Phổ Trung và Phổ Đông (xã Phú Thượng, huyện Phú Vang, Thừa Thiên - Huế)
Một số nhà nghiên cứu cho rằng, trong quan niệm của người Việt xưa, chó là con vật gần gũi, trung thành và mang lại nhiều may mắn. Nghe tiếng sủa của chó thì ma quỷ không dám đến gần nhà, vậy nên nhiều địa phương có tục thờ “thần cẩu” hoặc đặt tượng chó đá trước cổng như một linh vật cầu phúc, trừ tà.
Dân gian xưa cũng quan niệm, chó nhổm dậy mừng rỡ mỗi khi có người học trò đi qua là điềm báo cho người đó biết rằng kỳ thì sắp tới sẽ đỗ đạt cao. Vì vậy nhiều người cũng tin rằng việc thờ “thần cẩu” cũng là cầu may mắn trong khoa danh, thi cử.
Tục thờ “thần cẩu” ngày nay được biểu hiện dưới nhiều hình thức. Chó đá trong nhà thường nhỏ, mang dáng vẻ hiền lành, không to lớn như chó đá ở đình, đền, phủ. Tuy xuất phát từ những giai thoại, những câu chuyện khác nhau nhưng ý nghĩa của việc thờ “thần cẩu” ở nhiều địa phương là khá tương đồng.
Dù đến nay chưa thể lý giải một cách xác đáng tính hiệu quả và sự linh thiêng của tục thờ “thần cẩu” nhưng không thể phủ nhận rằng đây là một nét văn hóa tâm linh độc đáo được người dân gìn giữ qua sự thăng trầm của thời gian.
NGUYỄN VƯƠNG