Yến Oa

 

 

Yến Oa, tục danh chim yến, còn gọi là ất điểu, huyền điểu, chí điểu, du ba, thiên nữ oa, là ý nhi. Ở đây được hiểu là tổ chim yến. Chim yến có mấy loại: loại trắng, lông như sợi tơ bạc; loại đen đậm, lưng bụng màu nhạt hơn; thứ nữa đến loại vàng nhạt, thường gọi yến hàng và yến núi. Chim yến ăn rêu đá ở bãi biển, rồi nhả ra làm tổ treo lủng lẳng ở vách đá, đến mùa thu người ở hải đảo thường dùng cái cần dài móc xuống để lấy. Theo các nhà y dược, tổ của yến hàng ăn được, tổ của yến núi không ăn được. Yến sào có công dụng tiêu đàm, chữa hen suyễn, thổ huyết, chữa gầy yếu, bổ dưỡng; là món quí nhất trong bát trân, ngày xưa chỉ vua, quan, nhà đại phú mới có dùng. Chim yến ăn chủ yếu là côn trùng có kích thước nhỏ, và bắt mồi trong khi đang bay. Chúng sống thành đàn và làm tổ san sát có khi tới hàng ngàn tổ ở trên các đảo ngoài biển. Riêng yến núi có thể làm tổ ở trong các hang đá ven biển. Hải phận tỉnh Thừa Thiên không có đảo lớn, hằng năm cứ đến sau mùa thu người ta thường thấy ngoài cánh đồng có hàng đàn chim yến bay lượn, trẻ chăn trâu đánh bẫy được cũng nhiều. Sách Lễ ký chép rằng: “Tháng giêng chim huyền điểu bay đến, tháng 8, chim huyền điểu bay đi”, tức giống chim yến này. Thịt của chim yến có thể dùng làm thuốc chữa lở loét, và bệnh trĩ, nhưng ăn quá nhiều thì tinh thần dễ mỏi mệt. Đối với những người biểu tà, vị hư hàn thì không dùng được.

 

Ở nước ta, vùng biển từ tỉnh Quảng Ninh, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, trở vào Quảng Trị, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Côn Đảo, Phú Quốc, Thổ Chu, Hà Tiên có nhiều yến hàng sinh sống; vùng biển đảo tỉnh Bình Định, tỉnh Khánh Hoà có nhiều yến núi, hàng năm hai tỉnh này khai thác yến núi được khá nhiều. Đây là mối lợi riêng của những tỉnh có nhiều chim yến sinh sống; chim yến sinh sống và làm tổ ngày càng nhiều chứng tỏ môi trường ở đây trong lành, ít bị xáo trộn. Ở tỉnh Khánh Hòa hiện nay có nghề nuôi chim yến trong nhà.

 

Năm Minh Mạng thứ 17, đúc xong Cửu đỉnh, cho chạm hình tượng chim yến vào Tuyên đỉnh.

 

Ngày nay, mọi người có thói quen, món ăn thì gọi “yến sào” tức là ăn cái tổ của con chim yến, lại có thứ nước giải khát cũng gọi nước yến, còn chim thì quen gọi én; đã có nhiều bài hát, bài thơ ngợi ca cánh chim én tuyệt hay; thấy chim én bay lượn ở đất liền người ta như thấy mùa xuân lại về.

 

Khương

 

 

Khương, tục danh là cây củ gừng, là thứ cây rất dễ trồng; ở nước ta xứ nào trồng cũng được. Gừng có tính cay nồng hay chế ngự được các chứng tà nên gọi là khương (có người đọc là cương)(42). Thứ củ non gọi là tử khương, thái mỏng rim mật ăn rất ngon, thường gọi mứt gừng. Củ già là mẫu khương, càn khương. Trong bào chế, gừng là vị thuốc quí được gia giảm theo bệnh. Ngoài ra, gừng còn trộn lẫn để làm gia vị nước chấm ăn với những món nhiều đạm. Ở Cố đô Huế, món mứt gừng ngày Tết ngon nổi tiếng khắp nước.

 

Năm Minh Mạng thứ 17, đúc xong Cửu đỉnh, cho chạm hình tượng cây gừng vào Tuyên đỉnh.

 

(42). Chữ khương phạm huý (Hiếu Khương Hoàng đế, thân phụ của vua Gia Long) Đại Nam nhất thống chí, Sài Gòn, xb (1962), chép là cương.

 

Duệ Sơn

 

 

Duệ Sơn, tục danh núi Duệ, thường gọi là núi Lễ, núi đứng chân ở phía nam huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế, hình núi hơi nhọn, dáng đẹp, phía đông núi gối đầu lên sông Tả Trạch. Núi Duệ như vị thần canh giữ, đứng trấn trị phía đầu nguồn sông Hương, làm án che chở cho vùng đất tọa lạc Văn Miếu và Võ Miếu. Núi Duệ cùng với Thương Sơn, núi Ngự Bình được xem là những ngọn chủ sơn tụ khí của linh mạch xứ Huế.

 

Những người đi rừng nói rằng, dưới chân Duệ Sơn xưa kia có nhiều cây thạch xương bồ mọc, bây giờ thi thoảng mới gặp.

 

Năm Minh Mạng thứ 17, đúc xong Cửu đỉnh, cho chạm hình tượng núi Duệ vào Tuyên đỉnh; năm thứ 20 nhà vua lại ban sắc lệnh cho việc tế thần núi Duệ hàng năm.

 

(Còn nữa)

 

Dương Phước Thu