Lăng Chiêu Nghi toạ lạc tại xã Thuỷ Xuân, TP Huế, tỉnh Thừa Thiên-Huế. Là một lăng mộ cổ ít người biết đến, nhưng lăng Chiêu Nghi lại có một số phận lịch sử đặc biệt.
Đây là nơi an nghỉ của bà Trần Thị Xạ (1716 – 1750) vợ của Võ Vương Nguyễn Phúc Khoát – vị chúa Nguyễn thứ 8 của chính quyền Đàng Trong trong lịch sử Việt Nam.
Sở dĩ, nói lăng Chiêu Nghi là một lăng mộ đặc biệt bởi vì đây chính là lăng mộ duy nhất của 9 đời chúa Nguyễn còn giữ được nguyên bản kiến trúc ban đầu.
Theo sử sách ghi chép lại, sau khi chiếm thành Phú Xuân vào năm 1790, quân Tây Sơn đã tiến hành việc đập phá lăng mộ và văn bia của các chúa Nguyễn một cách đồng nhất nhằm xoá bỏ lịch sử của đối thủ.
Kỳ lạ thay, lăng Chiêu Nghi lại đứng vững sau cuộc tàn phá này.
Cấu trúc cơ bản của lăng cũng như những lăng tẩm khác thời nhà Nguyễn. Lăng gồm hai vòng thành, vòng thành ngoài cùng có hai trụ cổng, vòng trong được trổ một cánh cửa vòm để ra vào.
Bên trong lăng, nằm ở vị trí trung tâm chính là ngôi mộ hai tầng của Chiêu Nghi phu nhân, phía trước ngôi mộ đặt một hương án.
Phía sau cùng của lăng là một tấm bình phong hậu theo đúng kiến trúc truyền thống của các lăng tẩm ở Huế.
Dựa trên kiến trúc lăng Chiêu Nghi, các vua Nguyễn đã cho khôi phục hệ thống lăng mộ các đời chúa Nguyễn. Điều này lý giải vì sao tất cả các lăng mộ thời tiền Nguyễn ở Huế hiện nay đều có kiểu thức giống hệt nhau.
Cánh cổng ra vào lăng chính là một cánh cổng kiểu mẫu cho các lăng tẩm còn lại của 9 vị chúa Nguyễn.
Ngoài ra, lăng Chiêu Nghi hiện vẫn còn sừng sững một tấm bia cao 3m được khắc dưới thời chúa Nguyễn Phúc Khoát.
Tấm bia trên là một áng văn dài 883 chữ, nét chữ trên bia còn rõ ràng, mỗi chữ đều là lời kể về cuộc đời, phẩm hạnh và bày tỏ niềm tiếc thương của chúa Nguyễn dành cho bà.
Dưới trán bia khắc một dòng chữ Hán lớn đề tên bia “Việt cố quý tần tặng Chiêu Nghi Trần phu nhân mộ chí minh” (Bài minh của mộ bà phu nhân họ Trần, quý tần cũ được phong tôn hiệu Chiêu Nghi).
Với gần 300 năm trơ gan cùng tuế nguyệt, tấm bia vẫn còn đó, những đường nét chạm khắc thể hiện qua các đường diềm của bia, hình ảnh chim phụng cách điệu của trán bia, hình ảnh mây lá của tai bia vẫn còn hiện lên một cách rõ nét và sinh động, cùng với sự bề thế và vững chãi của ngôi lăng như thể đang khắc hoạ lại một thời huy hoàng của vương triều Đàng Trong.