Với tôi, con đường đẹp nhất là nơi tôi từng dạo bước vào những tháng năm tuổi trẻ thênh thang; nằm trong lòng thành nội Huế, đường Ðoàn Thị Ðiểm.
Dù không phải là đường phượng bay như bao người vẫn nghĩ. (Ðường phượng bay là đường Trịnh Minh Thế, chạy dọc theo công viên xanh mát bờ bắc sông Hương, kéo dài từ cửa Ngăn cho đến cầu Bạch Hổ.) Tôi vẫn xem đó là đường phượng bay. Tôi hạnh phúc đã từng bước trên con đường ngắn tuyệt đẹp đã đi vào thi ca, âm nhạc…
Con đường này bắt đầu từ đường Ngọ Môn giữa Cửa Thượng Tứ và Cửa Ngăn, đến cuối đường là Hồ Tịnh Tâm. Từ đoạn giữa của đường ở ngã ba Mai Thúc Loan đến Hồ Tịnh đã có nhà cửa hai bên nhấp nhô, nên đẹp nhất chỉ là đoạn từ Ngọ Môn đến Mai Thúc Loan. Một bên là bờ hồ dọc Ðại Nội, một bên là hông của những công sở, trường học như Hàm Nghi, Tàng Cổ Viện, Tôn Nhơn Phủ và các con đường nhỏ của lục Bộ, Bộ Thị (Nguyễn Biểu), Bộ Tham (Ðặng Dung), Bộ Lục (Nguyễn Chí Diểu), Bộ Học (Hàn Thuyên). Có một con rãnh nhỏ thoát nước rồi đến hai hàng cây phượng và muối, đứng thẳng cao vươn nhánh cây, chòm lá đan kết vào nhau trên cao. Vòm cây như hai bàn tay đan ngón, khum lại vào nhau để che kín một lối đi về lay lắt đẹp. Phượng và muối xen kẽ nhau, vai tựa vai, môi má cận kề để trên cao có những tán lá xanh mướt dày đặc, che kín những mắc cỡ dấu yêu trai gái hẹn hò và những bước chân bối rối…
Mùa hè, hoa phượng nở, cháy đỏ khát khao trong nắng vàng nám da. Trời xanh trong vắt. Hàng cây muối khiêm nhường trổ chùm trái xanh tròn, làm nền xanh cho phượng rực rỡ. Cơn gió hè khô nóng đi qua hoàng thành làm lao xao phượng đỏ. Chấp chới trong tiếng ve râm ran giữa lặng thinh sâu lắng, những đóa sen hồng trong bờ hồ Ðại Nội trầm mặc rêu phong, hé nụ tỏa hương.
Tháng hè dài rộng, tôi hay cùng nàng hái trái phượng, mê say hạt phượng bùi chát nhẹ. Bông phượng chua chua, cánh nở thắm như lan đỏ. Bứt cọng nhụy vàng như cọng giá non, móc vào nhau như móc ngoéo ngón tay thề thốt thủy chung...
Con đường trước trường Mỹ thuật ra cửa Hiển Nhơn có hàng cây nhãn già nua thật mát, rễ bật trên mặt đất nhăn nheo, già cỗi như năm tháng vàng son thuở nào. Những trái nhãn lồng ngọt lịm thanh tao, hạt nhãn đen nhánh, tròn to như đôi mắt cô gái trường Ðồng Khánh tôi yêu đầu đời. Những đêm nàng đi học thêm, mượn cớ cùng tôi hẹn hò trong vườn nhãn. Rồi tôi đưa nàng dạo bước về trên con đường phượng bay. Ánh trăng hè xuyên qua kẽ lá, tạo chùm hoa trăng loang loáng. Ánh trăng dọi vào bức tường thành cổ như mảng nắng khuya soi bóng một cuộc tình thơ ngây. Tà áo dài của nàng bay bay theo gót chân quấn quýt, trắng sáng trong đêm tối, giữa vòm cây mù mịt một lối tình.
Nhưng rồi đổi dời dâu bể, những hoài bão và ước mơ tan như bọt sóng chiều hôm… Chỉ còn trong tôi chút hy vọng vì có một cô gái với đôi mắt đen như hột nhãn đang tin cậy, chờ mong ngày tình vừa chớm long lanh…
Niềm hy vọng mong manh rồi cũng tan tác như xác phượng đỏ nát nhàu trên lối về. Những tán cây cao trên đầu không che chở nổi một ước mơ xanh vừa nhú mầm đã héo ngọn. Nhiều đêm và nhiều năm sau đó, khi trở ra Huế, tôi vẫn quẩn quanh vô ra thành nội qua con đường này. Tôi đi với sương sớm mùa đông hay cùng đêm trăng lên mà thương nhớ. Con đường như già nua và tối tăm hơn về khuya. Những ánh đèn đường hắt hiu tội nghiệp. Gió như buồn tênh, thôi rong đùa cùng lá. Hàng cây hai bên đường như bức tường thành lặng câm, vô cảm. Thăm thẳm nỗi cô đơn.
Tôi giã từ Huế ra đi một đêm không trăng. Chỉ có chén trà độc ẩm nơi sân ga, không một ai đưa tiễn. Tôi đi xa lắc. Ðến nơi không có nắng khuya và phượng vỹ. Không có trái muối tròn và những hột nhãn đen nhánh như đôi mắt cô gái ngày xưa.
Phạm Nguyễn