Nhà vườn rộng gần 5.000 m2 (chính xác là 4.608m2) cổ nhất xứ Huế Nhà vườn An Hiên ở phường Hương Long, TP Huế có tuổi đời hơn 120 năm. Ngôi nhà vườn độc đáo cổ nhất xứ kinh kỳ có lối kiến trúc vừa có dáng vẻ quý tộc, vừa có màu sắc truyền thống.

Nhà vườn An Hiên ở phường Hương Long, TP Huế (Thừa Thiên - Huế) mang dấu ấn đậm nét, vừa có dáng vẻ quý tộc, lại vừa có màu sắc dân gian truyền thống. Cổng được xây bằng gạch cuốn vòm với những đường nét cổ kính đặc trưng của kiến trúc Huế.

Nhà vườn nằm ở bờ bắc sông Hương, phía tây kinh thành, thuộc vùng đất Kim Long, nơi xưa kia là thủ phủ của các chúa Nguyễn, nằm cách không xa chùa Thiên Mụ. Từ cổng đi vào, hai hàng mơ lâu năm đan xen che mát lối đi.

Theo tài liệu của gia đình, trước năm 1895, gia chủ đầu tiên là công chúa thứ 18 của vua Dục Đức, khi đó dinh cơ này là phủ công chúa. Đến năm 1895, ngôi nhà này thuộc về quyền quản lý của ông Phạm Đăng Khanh, cháu gọi bà Thái hoàng Thái hậu Từ Dũ bằng cô ruột. Sau đó vì hoàn cảnh riêng của mỗi chủ nhân, lẫn bối cảnh lịch sử chung, ngôi nhà đã đổi chủ nhiều lần, đều là hoàng thân, quan lại và giới thượng lưu ở Huế. Người chủ cuối cùng là ông Nguyễn Đình Chi, mua lại khu vườn vào năm 1936, thời đó đang giữ chức Tuần phủ tỉnh Hà Tĩnh.

Người chủ gắn bó lâu nhất là bà Đào Thị Xuân Yến, vợ ông Tuần Vũ Nguyễn Đình Chi  nên hay còn được gọi là Bà Tuần Chi, thừa kế nhà từ  năm 1940 khi  chồng bà qua đời. Bà tiếp tục quản lý chăm sóc và nâng cao giá trị khu nhà vườn này cho đến khi bà tạ thế vào năm 1997.

Nhà vườn An Hiên được thiết trí mẫu mực theo kiến trúc nhà vườn xứ Huế, chịu ảnh hưởng bởi thuật phong thủy. Kiến trúc và thiên nhiên hòa quyện vào nhau. Quần thể công trình rộng 4.608 m2 quay hướng chính về phía sông Hương. Chủ thể là một ngôi nhà rường nằm ở trung tâm khu vườn, rộng 135 m2.

Ngôi nhà rường 3 gian 2 chái có tất cả 48 cột, cùng hệ thống vì kèo được làm bằng gỗ mít; đòn tay gỗ kiền kiền; ván ngăn trong nhà gỗ lim. Các cột được gối trên bệ đá.

Hệ thống kèo được chạm trổ hoa văn tinh xảo. Mái lợp ngói liệt nhiều lớp, bờ nóc hai bên đắp rồng chầu, ở giữa đỉnh mái có hình hoa sen…

Khảm xà cừ sử dụng nhiều trong các chi tiết của công trình.

Không gian nội thất của ngôi nhà được phân chia rõ ràng theo chức năng sử dụng. Gian giữa là gian thờ, với nguyên tắc bài trí “tiền Phật hậu linh” (thờ Phật phía trước, thờ tổ tiên phía sau).

Phía trước là tượng phật được thờ tự.

Sau tượng Phật là nơi thờ tự tổ tiên.

Hai gian hai bên là nơi tiếp khách theo nguyên tắc “tả nam hữu nữ” (nam bên trái, nữ bên phải), hai chái nhà cũng tương tự, là nơi ở và sinh hoạt của nam (bên trái) và nữ (bên phải), theo quan niệm thời xưa.

Ngôi nhà có nhiều kỷ vật quý của cung đình triều Nguyễn. Đó là bức hoành phi đề 4 chữ “Văn Võ Trung Hiếu” do vua Bảo Đại ban cho gia đình năm 1937, hiện treo ở gian giữa, và nhiều bài thơ của vua Thành Thái, hiện cũng được treo ở nơi tiếp khách trong nhà.

Phần sân trước ngôi nhà rường 3 gian 2 chái là hồ nước thả hoa súng, cá chép hồng. Trước hồ nước là bức bình phong, giữa là chữ "Trường Thọ", hai bên là chữ "Song Hỷ" đều thể hiện theo quy chuẩn kiến trúc và phong thủy của công trình.

Quanh ngôi nhà rường là sân vườn với rất nhiều loại cây ăn trái, cây lưu niên và các loại hoa không chỉ đặc trưng xứ Huế mà còn có nhiều loài quý từ các nơi. Nhiều loại cây được trồng lâu năm, như hàng mơ ở lối vào được trồng từ những năm 1940.

Nhiều bạn trẻ lưu lại kỷ niệm khi đến thăm nhà vườn. Theo người trông coi nhà vườn, là người bà con của của Tuần Chi, các ngày trong năm, nhất là ngày lễ người tới thăm quan ngôi nhà đông hơn. Mỗi người vào đây họ thường bỏ công đức 20.000 đồng để có thêm tiền sửa sang, dọn dẹp ngôi nhà, vườn cây xung quanh.