Bảo tồn di sản bằng công nghệ cao: Cần huy động nguồn lực đầu tư xứng tầm - Bài 1
Trên thế giới đã có nhiều quốc gia ứng dụng công nghệ cao và đạt được kết quả khả quan trong việc phục dựng, bảo tồn các di sản giá trị. Ảnh minh họa. Nguồn: ashui.com
Hiện nay công nghệ cao đã trở thành một trong những ưu tiên mũi nhọn trong lĩnh vực phát triển công nghệ. Theo Luật công nghệ cao 2008 của Việt Nam, công nghệ cao được định nghĩa như sau: “Công nghệ cao là công nghệ có hàm lượng cao về nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ; được tích hợp từ thành tựu khoa học và công nghệ hiện đại; tạo ra sản phẩm có chất lượng, tính năng vượt trội, giá trị gia tăng cao, thân thiện với môi trường; có vai trò quan trọng đối với việc hình thành ngành sản xuất, dịch vụ mới hoặc hiện đại hóa ngành sản xuất, dịch vụ hiện có.”
Trong lĩnh vực bảo tồn di sản, công nghệ cao được ứng dụng rất nhiều. Đó là công nghệ đồng vị cacbon phóng xạ, công nghệ chế tạo gạch và vữa trong xây dựng các ngôi đền cổ đại của Nga thế kỷ X - XIII, công nghệ tôi bề mặt gạch, phân tích khoáng chất, giải pháp gia cố, gia cường, bảo quản, bảo dưỡng di tích; vật liệu phục chế, thay thế; phương pháp quang phổ IR-Fourier… đặc biệt, giải pháp tôi bề mặt gạch. Các công nghệ nói trên đóng vai trò chủ đạo trong việc phục dựng, bảo tồn các công trình kiến trúc cổ đang bị hủy hoại bởi những yếu tố khách quan và chủ quan.
Khu di sản Mỹ Sơn còn nhiều ẩn số về văn minh, kỹ thuật xây dựng, vật liệu xây dựng... Nguồn ảnh: internet
Nói về khu di sản Mỹ Sơn, bên cạnh những giá trị về lịch sử, văn hóa và tôn giáo, nơi đây còn mang nhiều giá trị vô giá khác. Đó là giá trị về văn minh, kỹ thuật xây dựng và vật liệu xây dựng độc đáo. Sự độc đáo về mặt vật liệu xây dựng và kỹ thuật không chỉ thu hút du khách mà còn là ẩn số mà các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Đền tháp ở Mỹ Sơn chủ yếu được xây bằng gạch nung, chỉ có trụ cửa, lanh tô làm bằng đá và chỉ riêng ở Mỹ Sơn là có một ngôi đền đá trong khi toàn bộ các ngôi đền khác của di tích Chămpa làm bằng gạch. Kiến trúc đền tháp ở Mỹ Sơn được thiết kế theo kiểu tổ mối. Gạch được làm từ đất, nung và không phải là vật liệu vĩnh cửu, nó không bảo đảm cho sự trường tồn trong điều kiện khắc nghiệt của khí hậu, dễ hút nước và ải. Trong khi đó khí hậu ở Mỹ Sơn khắc nghiệt so với các nơi khác có di tích Chăm. Gạch cổ vần tồn tại một cách ngạo nghễ trong sự bào mòn của tuổi tác. Tuy nhiên, những biến đổi địa chất và thời tiết gần đây cùng với chiến tranh đã tàn phá kiến trúc đền tháp ở Mỹ Sơn một cách nặng nề. Hiện nay chỉ còn hơn 20 quần thể tháp Chăm còn tồn tại nhưng cũng đang đứng trước nguy cơ bị hủy hoại và biến mất nếu không có biện pháp trùng tu, tôn tạo kịp thời.
...mà nếu không giải mã được sẽ khiến di sản đứng trước nguy cơ bị hủy hoại nghiêm trọng. Nguồn ảnh: ihay.thanhnien.vn
Một trong những nét độc đáo của quần thể Mỹ Sơn chính là vật liệu xây dựng và kỹ thuật xây dựng. Hàng ngàn năm trôi qua mà thời gian vẫn không làm phai được sắc đỏ thắm của viên gạch nơi tháp cổ. Ẩn đằng sau những ngôi tháp trầm mặc là một kỹ thuật xây dựng bí ẩn. Có nhiều giả thiết về chất kết dính giữa các viên gạch trên tháp Chăm nhưng đến bây giờ vẫn chưa có lời giải đáp đầy đủ, dù biết bao phương tiện khoa học đã vào cuộc và những nhà khảo cổ của thế giới đã lưu tâm nghiên cứu.
Về việc đưa ứng dụng công nghệ cao vào bảo tồn khu di sản Mỹ Sơn có điều kiện thuận lợi là luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt từ Trung ương đến địa phương và của các tổ chức trong và ngoài nước. Tuy nhiên khó khăn chính là ở nguồn vốn và nguồn nhân lực cho ứng dụng công nghệ cao. Quá trình đưa công nghệ cao vào bảo tồn hiện vật, trùng tu tôn tạo sẽ kéo dài; tốn kém chi phí về công nghệ, máy móc; kéo dài thời gian; nguồn nhân lực tại chỗ không đáp ứng được những đòi hỏi cao và khắt khe trong vận hành và xử lý do đó phải thuê chuyên gia nước ngoài vào hợp tác.
Các chuyên gia Nga khảo sát tại Mỹ Sơn. Nguồn: mysonsanctuary.com.vn
Hiện nay, có rất nhiều chuyên gia thế giới đến từ Ba Lan, Italia, Ấn Độ, Nhật Bản... đã đến Việt Nam, đem tới các công nghệ và phương pháp khác nhau để đưa vào thực hiện ở Thánh địa Mỹ Sơn. Tuy nhiên, theo thời gian, các công nghệ được sử dụng đều bộc lộ những hạn chế như làm gạch mủn, mốc, tháp vẫn tiếp tục sụt lún... Nguyên nhân chính của những hạn chế trên chủ yếu vẫn là chưa giải mã được chính xác những bí mật về nguyên, vật liệu, kỹ thuật xây dựng được người Chăm xưa sử dụng xây tháp. Vì thế việc đưa ứng dụng công nghệ cao sẽ giúp nghiên cứu và dần giải mã những bí ẩn ấy để từ đó tiến tới việc bảo tồn bền vững quần thể di tích. Chỉ ứng dụng công nghệ cao mới có thể rút ngắn thời gian khám phá những bí mật trong kiến trúc tháp Chăm và rút ngắn thời gian trùng tu, tôn tạo quần thể đền tháp trong điều kiện những đền tháp nói trên đang gia tăng tốc độ hư hại do sự xâm hại của con người và tác động của biến đổi khí hậu. Do đó yêu cầu đặt ra hiện nay cho ứng dụng công nghệ cao vào bảo tồn ở Khu di tích tháp Chăm Mỹ Sơn chính là giải mã được chính xác các bí mật về vật liệu xây dựng và kỹ thuật xây dựng, phục chế và tái tạo được thứ vật liệu đã sử dụng và đảm bảo sự bền vững của vật liệu dưới tác động của thời gian, thời tiết đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu như hiện nay ở Việt Nam.
Tại Hội thảo khoa học về ứng dụng công nghệ cao trong bảo tồn di tích Chăm từng được tổ chức tại Quảng Nam, rất nhiều công nghệ cao trong ứng dụng bảo tồn ở các đền đài nước Nga được các chuyên gia Nga đưa ra sau nhiều tháng nghiên cứu ở khu vực Tháp Chăm như công nghệ tôi bề mặt gạch, công nghệ hóa bảo vệ bề mặt, công nghệ đồng vị phóng xạ, Tuy nhiên, các công nghệ ấy có phù hợp và hiệu quả hay không lại phải chờ câu trả lời từ thực tế.
Trịnh Thủy (Còn tiếp)
đặc sản Huế, fesstival huế, du lịch, hue tourism, du lịch Huế, khách sạn Huế, huetourism, festival huế, ẩm thực huế, món ngon, món ăn huế